Προφητικό άρθρο του Παν Λαφαζάνη το 1998

Τό άρθρο αυτό έχει δημοσιευθεί το 1998 στο περιοδικό ΔΙΑΥΛΟΣ 

Του Παναγιώτη Λαφαζάνη 

Όλη η Ευρωπαϊκή Ένωση, εδώ και καιρό, χορεύει στους ρυθμούς κατά πρώτο λόγο του ενιαίου νομί­σματος («ευρώ») και κατά δεύτερο λόγο της μελλοντικής διεύρυνσης από τις 10 χώρες της Κεντρικής - Ανατολικής Ευρώπης και την Κύ­προ, διεύρυνση που προβλέπεται ότι θα εξελιχθεί σε δύο φάσεις (6+5). 

Οι κυρίαρχοι πολιτικοί και οικο­νομικοί κύκλοι σε ευρωπαϊκό επίπε­δο, αλλά και σε κάθε μεμονωμένη χώρα, μοιάζουν να έχουν πάθει παράκρουση με την προοπτική του «ευρώ». Δεν συζητάω, φυσικά, για την Ελλάδα, όπου ο στόχος της ένταξής της στον ενιαίο νόμισμα έχει πάρει, χωρίς καμία ουσιαστική συζήτηση, τον χαρακτήρα νέας μεγά­λης «εθνικής ιδέας», η οποία συνο­δεύεται και από τον περίφημο «μονόδρομο» για την υλοποίησή της. 

Το «ευρώ», ούτε λίγο ούτε πολύ, σε όλη την Ευρώπη τείνει να παρουσιαστεί ως το φάρμακο για όλες τις ασθένειες. Στην ουσία για τους κυ­ρίαρχους πολιτικούς και οικονομι­κούς κύκλους, ιδιαίτερα της Γερμα­νίας, θεωρείται ως το μέσον και ο δρόμος για τη βίαιη καπιταλιστική ανασυγκρότηση και αντεπίθεση της Ένωσης προκειμένου η τελευταία να αναβαθμίσει τη θέση της στον διε­θνή ανταγωνισμό, αν όχι για να κατακτήσει την ηγεμονία σης παγκό­σμιες χρηματαγορές και αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. 

Αυτή η άνευ ιστορικού προηγού­μενου νομισματοποίηση του ευρωπαϊκού οράματος και της ευρωπαϊ­κής προοπτικής όχι μόνο όφειλε να ανησυχεί, αλλά και να τρομάζει με τη μονομέρειά της. 

Κι όμως, όσοι αντιμετωπίζουν κριτικά το όλο εγχείρημα, αναδεικνύοντας τις εξόφθαλμες αντιφάσεις και τις επώδυνες παρενέργειές του, στιγματίζονται, περίπου, ως «παλαιοημερολογίτες» ή «άνθρωποι των σπηλαίων» και κατηγορούνται ως αντιευρωπαϊστές. (Είναι άκρως αξιοπερίεργο ότι οι ίδιοι κύκλοι που αντιμάχονται τον ελληνικό εθνικι­σμό υιοθετούν με τόσο φανατικό τρόπο έναν άκριτο και σχεδόν ολοκληρωτικού χαρακτήρα «ευρωπαϊ­κό» εθνικισμό!) 

Σε πείσμα των κρατουσών από­ψεων, οι οποίες έχουν περιβληθεί το φωτοστέφανο θρησκευτικού δόγμα­τος, θα προσπαθήσω όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά να τεκμηριώσω ότι: 

Πρώτον: Το «ευρώ», έτσι όπως οι­κοδομείται, αποτελεί μηχανισμό κοινωνικής εκθεμελίωσης της Ευρώπης. 

Δεύτερον: Η διαμόρφωση του «ευρώ» δεν πρόκειται να αποβεί παράγοντας σταθερότητας, αλλά πε­ραιτέρω αστάθειας και ανασφάλειας για την Ευρώπη ως σύνολο και για τα κράτη μέλη της. 

Τρίτον: Ο αποκλειστικά αγοραίος και μονεταριστικός δρόμος οικοδόμησης δεν οδηγεί κατ' ανάγκην στην ενοποίηση, αλλά μάλλον στην απο-ενοποίηση και σε περαιτέρω αποκλίσεις, παράλληλα με την πολιτική επικυριαρχία των ισχυρών κρατών εντός της ευρωπαϊ­κής Ζώνης. 

Τέταρτον: Η Ελλάδα θα υποστεί βαρύτατες οικονομικές και κοινωνι­κές συνέπειες (πασιφανείς ήδη) για να εισέλθει στο ευρώ, οι οποίες όχι μόνο δεν θα ανακοπούν, αλλά θα επιταθούν στη συνέχεια, προκειμέ­νου η χώρα να παραμείνει στη Ζώνη του ενιαίου νομίσματος. 

Πέμπτον: Η σχεδιαζόμενη διεύ­ρυνση της Ένωσης, τέλος, υπ’ αυτές τις ευρωπαϊκές συνθήκες θα έχει άκρως δυσμενείς επιπτώσεις για τις πιο αδύναμες χώρες, ενώ θα ενισχύ­σει την πολιτική και οικονομική θέ­ση των ισχυρότερων χωρών. [...] 

Το «ευρώ» παράγοντας αστάθειας 

Ο τρόπος που οικοδομείται, κατά Μάαστριχτ και Άμστερνταμ, το «ευρώ» δεν είναι τίποτε άλλο παρά αυ­τόματος μηχανισμός που υπαγορεύει στις εθνικές κυβερνήσεις να προχω­ρήσουν στην κοινωνική αποδόμηση της Ευρώπης. Γεγονός που θα έχει (και έχει ήδη) όλο και πιο εκρηκτι­κές κοινωνικές επιπτώσεις στην Ελλάδα, τόσο για να εισέλθει στο «ευρώ» όσο και, εφόσον μπει, για να παραμείνει εντός της νομισματικής Ζώνης. Τούτη την αυτονόητη, σχε­δόν, αλήθεια την υποκρύπτουν ή τη συγκαλύπτουν οι κυρίαρχοι κύκλοι.

Τίποτε πιο ατεκμηρίωτο, επίσης, δεν υπάρχει από τους ισχυρισμούς ότι η προώθηση, μετά την ενιαία αγορά, του ενιαίου νομίσματος θα συμβάλει στην οικονομική σταθε­ρότητα και προοπτική της Ένωσης. 

Αντιθέτως, τόσο τα υπέρμετρα άνισα επίπεδα ανάπτυξης και παραγωγικό­τητας ανάμεσα στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες (καμιά ουσιαστική μέριμνα για πραγματική οικονομική σύγκλιση), όσο και η σχετικά περιο­ρισμένη κινητικότητα κεφαλαίων και πολύ περισσότερο η κινητικότη­τα εργασίας ανάμεσα στα κράτη μέ­λη, θα επιτείνουν, σε συνθήκες ενι­αίου νομίσματος, τις ανισορροπίες και τις αποκλίσεις θέτοντας σε δοκι­μασία το ίδιο το «ευρώ» και την ύπαρξή του. 

Και αυτό πολύ περισσότερο αν συνυπολογίσουμε τις υφέσεις και κάθε μορφής «κυκλικές» ή άλ­λες κρίσεις (νομισματικές, χρηματιστηριακές) που κατά καιρούς ξεσπά­νε στον καπιταλισμό, όσο και αν επιμελώς φροντίζουν να τις αγνοούν οι θιασώτες του «ευρώ». 

Φανταστείτε, λοιπόν, μία «νομι­σματική» κρίση σαν αυτή που εμφανίστηκε στην Ευρώπη τον Σεπτέμβριο του 1992, τινάζοντας στον αέρα το Ευ­ρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) και εξωθώντας, σχεδόν, όλα τα ευρωπαϊκά νομίσματα σε μία και δύο υποτιμήσεις. Σκεφθείτε, επίσης, ότι οι βαθύτερες οικονομικές ανι­σορροπίες, που ήταν η αιτία αυτής της κρίσης, να συνέβαιναν σε περίοδο ύπαρξης του «ευρώ», όπου οι κυβερ­νήσεις δεν είχαν τη δυνατότητα να προσφύγουν σε υποτιμήσεις. 

Τότε τα μόνα «σταθεροποιητικά» μέσα που θα τους απέμεναν θα ήταν η ένταση της λιτότητας, η αναγκαστική απο­διάρθρωση σημαντικού μέρους του παραγωγικού δυναμικού και η πε­ραιτέρω αύξηση της ανεργίας. 

Η δραχμή, για παράδειγμα, από το 1974 έως σήμερα, έχει χάσει περίπου το 100% της αξίας της εξαιτίας αλλε­πάλληλων υποτιμήσεων και διολίσθησης. Θεωρήστε, λοιπόν, έστω λί­γο σχηματικά, τι θα έπραττε η Ελλά­δα αν ήταν όλη αυτήν την περίοδο στο «ευρώ», χωρίς επομένως δυνατό­τητα μείωσης της συναλλαγματικής της ισοτιμίας. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες θα ήταν τραγι­κές. Εκεί οδηγούμαστε με ιαχές εν­θουσιασμού. 

Ο τραγέλαφος ολοκληρώνεται αν προσμετρήσουμε τις υφέσεις που κατά καιρούς πλήττουν τα κράτη μέ­λη και την Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο, οι οποίες μπορεί να προ­καλούνται από εσωτερικούς ή εξωγενείς παράγοντες. Σε μία τέτοια περί­πτωση ούτε οι χώρες μέλη μεμονω­μένα ούτε η Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύνολο θα έχουν τη δυνατότητα να αναθερμάνουν την οικονομία τους, ενώ δεν θα μπορεί να χαραχθεί ούτε ευρωπαϊκή συναλλαγματική πολιτική με πολιτικά κριτήρια και με στόχο την ανάκαμψη. 

Αντιλαμβανόμεθα, λοιπόν, ότι σε μία τέτοια περίπτωση οι υφέσεις θα γίνονται πολύ πιο οδυνηρές και μα­κροχρόνιες, με καταστροφικές κοινωνικές επιπτώσεις, ενώ το «ευρώ» θα κινδυνεύει να τιναχτεί στον αέ­ρα. 

Προς ενοποίηση ή γερμανική επικυριαρχία; 

Ο συλλογισμός των περισσοτέ­ρων, ίσως, εκ των καλοπροαίρετων υποστηρικτών του «ευρώ» είναι ότι, παρά τα προβλήματα και τις αντιφά­σεις του εγχειρήματος, το ενιαίο νό­μισμα θα αποβεί μοχλός προς την πολιτική και οικονομική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Ο συλλο­γισμός μοιάζει απλός και περίπου αυτονόητος: η ενιαία αγορά συν το ενιαίο νόμισμα θα πιέσουν σιγά - σι­γά τα πράγματα και θα καταστή­σουν λίγο - πολύ αναπότρεπτη την πολιτική και οικονομική ενοποίηση (δεν συζητώ εδώ τον χαρακτήρα, το περιεχόμενο και τον προσανατολι­σμό της). Ο αυτοματισμός αυτός που προσπαθούν να μας υποβάλουν εί­ναι αρκετά απλοϊκός, αν όχι και αφελής. 

Η ιστορία της διαμόρφωσης κρατικοπολιτικών ενοτήτων (εθνών, ομοσπονδιών, συνομοσπονδιών) υπήρξε ακριβώς αντίστροφη: η πολιτική ενότητα διαμόρφωνε την αγο­ρά και το νόμισμα και όχι το αντίθετο. Δεν υπάρχει ιστορικό προηγού­μενο η αγορά και το νόμισμα να υπήρξαν το όχημα πολιτικής ενοποί­ησης. Μόνο ένας εκχυδαϊσμένος, αγοραίος και νομισματικός οικονο­μισμός μπορεί να υποστηρίζει έναν τέτοιο αυτοματισμό. 

Η πολιτική ενο­ποίηση απαιτεί ένα αντίστοιχο μεγά­λο κίνημα, μία ισχυρότατη πολιτική βούληση και κοινωνική ώθηση. 

Μία τέτοια πολιτική βούληση δεν υπάρχει και πολύ περισσότερο δεν υπάρχει ανάλογο πολιτικό κίνη­μα και ούτε φαίνεται πως μπορεί να διαμορφωθεί στην πορεία, όταν το «ευρώ» θα ταυτίζεται στα μάτια των λαών με την επιδείνωση της θέσης τους, με μεγαλύτερες ανισότητες και αποκλίσεις. 

Το πιθανότερο, λοιπόν, είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση να δια­μορφωθεί ως μία Ζώνη απελευθερω­μένης αγοράς και νομίσματος εντός της οποίας θα κυριαρχούν οικονομικά οι πιο προωθημένες μερίδες του κεφαλαίου και οι πιο προηγμένες οικονομίες, ενώ πολιτικά θα ηγεμο­νεύει η Γερμανία με «κανίς» τη Γαλλία (γερμανογαλλικός άξονας). Δυστυχώς αυτή είναι η οικονομική και πολιτική πραγματικότητα που οι­κοδομείται στην Ευρώπη, η οποία όλα δείχνουν πως θα ενισχυθεί με τη σχεδιαζόμενη διεύρυνση της Ευρω­παϊκής Ένωσης. [...]